Gallery

Επικοινωνία

Από τον Ψυχολόγο Δημοσθένη Κ. Παναγιώτου…

egklhmata-misous-kai-h-psuxologia-tousΣτη χώρα μας συνυπάρχουν πολλών ειδών κρίσεις, όχι μόνο μια. Αν αυτή είναι μια κοινά παραδεκτή αλήθεια θα πρέπει να μας προβληματίζει ιδιαίτερα, γιατί είναι επίσης γεγονός πως αρκεί μια και μόνο κρίση για να αναδείξει μια δυσάρεστη ανθρώπινη τάση: την ανάγκη αποστειρωμένης προστασίας της ιδιωτικής μας ζωής και περιουσίας, με την παράλληλη αναζήτηση εξιλαστήριων θυμάτων, ώστε να τους αποδοθούν οι ευθύνες για την κρίση.

Και σήμερα βρισκόμαστε στο σημείο που οι άνθρωποι που συναναστρεφόμαστε στις γειτονιές μας στοχοποιούνται από υπόνιες ή και υποψίες, πως ανήκουν στους «άλλους». Ποιοι είναι οι «άλλοι» και τι ακριβώς μας φταίνε είναι θολό αλλά είναι σίγουρο, πως δημιουργεί την αίσθηση ότι ο κόσμος είναι πολύ επικίνδυνος.

Η ανασφάλεια που δημιουργεί η δολοφονία ενός νέου είναι αναπόφευκτη, για όλους μας, αλλά μια αναγωγή στην καθημερινότητα θα αναδείξει πως πολλές φορές έχουμε γίνει όλοι μέτοχοι σε μορφές βίας προς το διπλανό μας, είτε αυτό είναι μια λεκτική παραίνεση προς κάποιον άλλον που βιοπραγεί, είτε ένα συγκαταβατικό κούνημα της κεφαλής ή μια αμεσότερη εμπλοκή σε φυσική επαφή με ένα θύμα. Δεν κατηγοριοποιείται βέβαια ούτε ποινικά ούτε ηθικά η εξομοίωση ενός φόνου με τη λεκτική συγκατάβασή μας σε ένα επεισόδιο στην πλατεία ή με την έμεση συμμετοχή μας στη βία κάποιου τρίτου.

Κι αν δεν υπήρχε το πείραμα στη φυλακή του Stanford όλα τα παραπάνω θα ήταν μια βολική αλήθεια. Δυστυχώς όμως για τους γείτονες και γνωστούς τους, οι «δεσμοφύλακες» του πειράματος ήταν εξίσου «καλά» και «φιλικά» παιδιά, όπως λένε και για το δράστη της δολοφονίας του νέου ανθρώπου στο Κερατσίνι. Τα εγκλήματα μίσους χωρίς προσωπικά κίνητρα αλλά με πολιτικό-ιδεολογικό ή θρησκευτικό υπόβαθρο, πρέπει να αποτιμούνται περισσότερο ως πολιτισμικοί και κοινωνικοί δείκτες, παρά σαν ατομικές αντιδράσεις.

Ας δούμε γιατί…

Μια ομάδα Ψυχολόγων στις ΗΠΑ, οι οποίοι κατέγραφαν για ένα χρόνο εγκλήματα μίσους και δεδομένα όπως την παιδική ηλικία, τα κίνητρα και τα επίπεδα παθολογίας των δραστών, κατέληξαν στο ότι δεν πρόκειται για ψυχικά ασθενείς με την κλασσική κλινική έννοια.

Ανίχνευσαν όμως πολύ υψηλά επίπεδα επιθετικότητας και αντικοινωνικής συμπεριφοράς, ενώ τα παιδικά τους χρόνια δείχνουν πως έχουν κακοποιηθεί με διάφορους τρόπους, με τη βία να είναι το κύριο μέσο επίλυσης των τότε οικογενειακών διαφορών.
Ένα άλλο στοιχείο που έχει επίσης γίνει προφανές, είναι πως όσοι διαπράττουν εγκλήματα βάσει προκαταλήψεων, συνήθως έχουν προμελετήσει μέσα τους ή συζητήσει με κάποιον τις προθέσεις τους, κάτι που απομακρύνει κατά πολύ το επιχείρημα της «εν βρασμώ» αντίδρασης, ενισχύοντας παράλληλα τον υποστηρικτικό-ενθαρρυντικό ρόλο της ομάδας που ανήκει στην τέλεση του αδικήματος.

Οι δράστες συνήθως είναι ικανοί να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις για να βρουν το θύμα τους, το οποίο συνήθως είναι τυχαίο. Ακόμα, το ιστορικό τους δείχνει μια κλιμάκωση στην ένταση και στη δημοσιότητα που έχουν οι πράξεις τους, από μικρής κλίμακας περιστατικά μέχρι το χτύπημα που τους κάνει γνωστούς. Και δυστυχώς σε περιόδους παρατεταμένης και οξείας κρίσης, τους είναι ευκολότερο να εξωτερικεύσουν την ιδεολογία τους με βίαιο τρόπο αλλά και να βρουν συμπαραστάτες και αποδέκτες των όποιων μηνυμάτων στέλνουν, ιδιαίτερα όταν η κοινωνία έχει μια ροπή να αντιπαθεί ή να αντιτίθεται στην ομάδα που ανήκει το θύμα, π.χ. αν είναι μετανάστης.

Δεν είναι αντικείμενο αυτής της θέσης, το να καταλογίσει ευθύνες σε κανένα, σε καμιά ομάδα. Το μίσος που αμφότεροι οι εμπλεκόμενοι τρέφουν όμως έχει κοινό εφαλτήριο τις ιδεολογικές διαφορές που έχει καθένας από αυτούς. Ο δράστης περνάει στο επόμενο επίπεδο και «εκφράζει» την απέχθειά του για τον άλλο, σκοτώνοντάς τον. Αποτελώντας τμήμα μιας ευρύτερης ομάδας με ομοειδές ιδεολογικό υπόβαθρο, του είναι γενικά πολύ πιο εύκολο να αποδεχτεί έναν άνθρωπο όταν ανήκει στην ίδια ομάδα ακόμα και όταν διαφέρουν εντελώς ως προσωπικότητες. Με την ακριβώς αντίθετη ροπή μισεί, απορρίπτει και στοχοποιεί προς ουδετεροποίηση ένα στόχο που ανήκει σε μια άλλη ομάδα, ακόμα κι αν αυτός ο άνθρωπος-στόχος θα μπορούσε να είναι ο καλύτερός του φίλος.

Στον τόπο μας δυστυχώς, υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που είδαν ανθρώπους τους να σκοτώνονται από τους «άλλους», κάτι που καθιστά πολύ δύσκολη την αποφυγή του σκόπελου των στερεοτύπων που καλλιέργησε η φρίκη του εμφυλίου, τα δεινά του οποίου θα μας βασανίζουν για πολλά ακόμα χρόνια…

Δεν είναι απλό το θέμα των πολιτικών και θρησκευτικών στερετύπων, αφού αφορούν ολόκληρες ομάδες ή ακόμα πολιτισμούς και λαούς. Μια αρχή που έγινε κάποτε, σε γνωστό ή άγνωστο χωρόχρονο, στιγματίζει για πάντα ανθρώπους που συντάσσονται ιδεολογικά με τους «άλλους», ακόμα κι αν οι σύγχρονοι ομοειδεάτες δεν έχουν καμμιά συνάφεια ή σχέση με το γεννεσιουργό αίτιο ή τους εμπλεκόμενους προγόνους τους. Τα στερεότυπα είναι αυτά που οδηγούν σε αυτό που ένας κοινωνικός Ψυχολόγος ονομάζει «αυτοματοποιημένα ενεργοποιούμενες στάσεις», όπως η δολοφονία ενός ανθρώπου που είναι άγνωστος και απλά ανήκει στους «άλλους».

Στις δολοφονίες ανθρώπων όπως αυτή του νέου στο Κερατσίνι, είδαμε ακόμα έναν που πλήρωσε τη διαφορετικότητα των ιδεών του. Το δυσάρεστο είναι πως όσο μεγαλύτερη είναι η κοινωνική πόλωση λόγω των κρίσεων, τόσο βιαιότερη θα γίνεται και οι αντίδραση των ομάδων που συμμετέχουν κι εκφράζουν τα άκρα. Αυτό θα συμβαίνει γιατί η μεγαλύτερη απόσταση δημιουργεί μεγαλύτερη καχυποψία και ταυτόχρονα, πιο ακαριαίες και ριζικές αντιδράσεις όταν ο «ένας» νιώσει ή πιστέψει πως τον πλησιάζει ή τον απειλεί ο «άλλος». Νιώθουν αμφότεροι πως απειλείται η δομή και η ακεραιότητά τους, με τον πλέον δειλό να γίνεται ο επιθετικότερος και ο πιο επικίνδυνος.

Η επιθετικότητα και η βία είναι ένας τρόπος να εκφράζει κάποιος την αδυναμία του να ενταχθεί ομαλά σε μια κοινωνία. Αλλά είναι κι ένας τρόπος να φανεί πως οι δομές που στηρίζουν το ευφυολόγημά του είναι σαθρές. Μη έχοντας άλλον τρόπο επιβάλει με την τρομοκρατία τις απόψεις του, βρίσκοντας πάντα αδύναμους και άχρωμους υποστηρικτές που τέρπονται από λογίδρια και φανταχτερές στολές. Είναι η μέθοδος που χρησιμοποίησαν γνωστοί δικτάτορες των Βαλκανίων όπως ο Hodja, ο Tito, ο Zivkov, ο Tsauseskou για να εξαφανίστηκαν οτιδήποτε διαφορετικό εντός των τειχών των εθνικών τους κρατών. Έβαλαν τους φανατισμένους ακόλουθους-μαριονέτες και το έκαναν με κάθε κόστος σε αίμα κι ανθρώπινες ζωές.

Η ιστορία έχει παραδείγματα που μπορεί να προϊδεάσουν για τα πιθανά σενάρια του Ελληνικού αύριο. Όπως αυτό των ΗΠΑ του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου οι γερμανοαμερικανοί άλλαζαν τα ονόματά τους για να γλυτώσουν τους ξυλοδαρμούς από τους μη έχοντες γερμανικές ρίζες.

Τα εγκλήματα μίσους είναι εδώ κι έχουν να μας πουν πολλά για την κοινωνία. Η κρίση είναι παρούσα και οι κρίσεις δικές σας.

Βρείτε τον Ψυχολόγο Δημοσθένη Κ. Παναγιώτου στο:

Leave a Comment

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *